اولین سکهی ایرانی در زمان داریوش و از جنس طلا ضرب شد که نویسندگان یونانی از آن به نام «دریکوس» یاد میکردند. تا قبل از انتشار اسکناس در ایران، سکه، بیجک، و نیز اسکناسهای خارجی (به ویژه منات روسی) در این کشور رواج داشت. در اواخر قرن هفتم هجری (قرن ۱۳ میلادی) و در دوره سلطنت گیخاتوخان (سال ۶۹۳ ه. ق) پنجمین پادشاه سلسله ایلخانیان، که از خالی شدن خزانه و کسری بودجه نگران بود، دستور داد مردم زر و سیم خود را به چاوخانه تحویل دهند و به جای آن پول کاغذی (چاوه) بگیرند. این پیشنهاد را عزالدین مظفر از نزدیکان صدر جهان (وزیر کیخاتو) با الهام از پول کاغذی چین ارائه داده بود. بدین ترتیب برای نخستین بار پول کاغذی به نام چاو (موسوم به چاو مبارک) در تبریز منتشر شد اما بلافاصله بر اثر مقاومت شدید مردم مجبور شدند این فرمان را لغو کنند. اسکناس یک درهمی چاپشده در آن زمان، قدیمیترین اسکناس شناخته شده در ایران است که منقّش به «لااله الاالله و محمد رسولالله» میباشد. نخستین بانکی که به چاپ اسکناس برای ایران پرداخت، بانک جدید شرق بود که مرکزش در لندن قرار داشت و اسکناسهای چاپشده توسط این بانک در بانک بازرگانی ایران انتشار مییافت. اسکناسهای منتشرشده توسط این بانک از پنج قران به بالا بود. در سال ۱۲۶۷ هجری قمری، امتیاز چاپ اسکناس از بانک جدید شرق به بانک شاهی واگذار شد. بانک شاهنشاهی ایران طبق قرارداد رویترز حق انحصاری نشر اسکناس را داشت، اما چاپ اسکناس همچنان در بانک جدید شرق انجام میگرفت و سیاستهای پولی را نیز همین بانک تعیین میکرد. پس از تأسیس بانک شاهنشاهی (در دوران ناصرالدین شاه قاجار) نخستین سری اسکناسهای ایرانی به سفارش این بانک در سال ۱۲۶۹ در کشور انگلستان و بوسیله چاپخانه en: bradbury Wilkinson and Company در ارقام ۳٬۲٬۱، ۵، ۱۰، ۲۰، ۲۵، ۵۰، ۱۰۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ تومانی به چاپ رسید. تمامی اسکناسها به استثنا اسکناس هزارتومانی که به عنوان پشتوانه در خزانه بانک نگهداری میشد، در چرخه معاملات قرار گرفت. در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی، نمایندگان نخستین مجلس شورای ملی خواستار تأسیس بانک ملی شدند اما تا سال ۱۳۰۶ بانک کلی به تصویب نرسید تا سرانجام در ۱۷ شهریور ۱۳۰۷ شروع به کار کرد. بانک شاهنشاهی تا سال ۱۳۰۹ شمسی به فعالیت خود ادامه میداد و در این سال ایران حق انحصاری نشر اسکناس را به مبلغ ۲۰۰ هزار لیرهی انگلیس خریداری کرد و مسئولیت چاپ اسکناس به بانک ملی ایران واگذار شد. در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی اسکناسهای چاپشدهٔ قبلی از رده خارج شدند و به موجب مادهٔ ۵ قانون اصلاح (قانون واحد و مقیاس پول) حق انحصاری انتشار اسکناس به مدت ۱۰ سال به بانک ملی واگذار شد. از این تاریخ به بعد تعیین نوع طرح و مبلغ، نوع اسکناس و تعداد آنها را بانک ملی تعیین میکرد و اسکناس در لندن چاپ میشد. اولین اسکناس بانک ملی در فروردین ۱۳۱۱ چاپ شد. بانک ملی تا سال ۱۳۳۹ اقدام به نشر اسکناس میکرد تا اینکه با تأسیس بانک مرکزی، حق نشر اسکناس به بانک مرکزی ایران داده شد و تا کنون ادامه دارد. تا پیش از سال ۱۳۶۲ شمسی، ایران اسکناس مورد نیاز خود را به کشورهای خارجی (بیشتر انگلستان) سفارش میداد. اما از این سال به بعد با تأسیس کارخانه تولید کاغذ اوراق بهادار، رفتهرفته اسکناسها روی کاغذ ایرانی چاپ شدند. در سال 1367 با توجه به حجم بالای واردات کاغذ اسکناس و سایر اوراق امنیتی بنابه به دستور رئیس جمهور وقت بنا شد که بانک مرکزی در خصوص تاسیس کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار اقدامات لازم را بعمل آورد. بانک مرکزی همچنین در راستای انجام این وظیفه قانونی، سازمان تولید اسکناس و مسکوک را راه اندازی کرد تا از آن طریق نسبت به مدیریت اسکناس موجود در بازار اقدام کند؛ مسئولیت سازمان تولید اسکناس و مسکوک چاپ و امحای اسکناس های رایج در بازار است البته مسئولیت سازمان فقط به تولید اسکناس و مسکوک ختم نمی شود چراکه اوراق بهادار دیگری مانند اوراق مشارکت بانک های مختلف، اسناد هویتی (مانند گذرنامه ها و شناسنامه ها) و کارت هایی که جنبه امنیتی یا اعتبار خاصی دارد نیز به این مجموعه ارجاع داده و از مرحله طراحی تا اجرا و چاپ در سازمان تولید انجام می شود. منبع: بویر نیوز |