مصاحبه معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد البته پاسخ وزارت صنعت، معدن و تجارت را در پی داشت. روابط عمومی این وزارتخانه اطلاعیه‌ای صادر و تصریح کرد: ادعای تخصیص ارز به افرادی که وجود خارجی ندارند، با توجه به نظارت‌ها و سازوکار بانکی باورپذیر نیست. وزارت صمت همچنین تأکید کرد که پس از گروه‌بندی جدید کالایی، طبق ابلاغ وزارت صمت، ثبت سفارش کاغذ پس از تأیید وزیر ارشاد انجام می‌شود. در این اطلاعیه البته باز هم تأکید شده بود که برخی امور در فرایند ثبت سفارش و واردات کاغذ، همچون سایر کالاها، در حیطه تخصصی وزارت صمت است و این وظایف قابل واگذاری به دیگران نیست.

مشکل فساد از کجا کلید خورد؟

مسئله موسوم به فساد در تخصیص ارز واردات کاغذ مربوط به زمان پیش از این ابلاغیه وزیر صنعت و در مقطعی بود که اعلام شد دولت به همه واردکنندگان ارز 4200تومانی اختصاص می‌دهد. در آن زمان 2شرکتی که هیچ سابقه‌ای در بازار کاغذ نداشته و توسط 2جوان تاسیس شده بود، برای واردات کاغذ ثبت سفارش می‌کنند و پس از تأیید وزارت صمت، مجموعا بیش از 22میلیون یورو ارز می‌گیرند.

دریافتی این 2شرکت، 2برابر مجموع ارز دریافتی 20شرکت دیگر واردکننده کاغذ بوده و این در حالی است که هیچ‌کس در بازار کاغذ این 2شرکت را نمی‌شناسد. یکی از شرکت‌ها 14میلیون یورو و دومی 8.8میلیون یورو ارز گرفته و قرار بوده با این مبالغ بیش از 30هزار تُن کاغذ وارد و در بازار داخلی توزیع شود که این اتفاق هیچ‌گاه نیفتاد. جالب اینکه این 2شرکت در پرونده‌های ثبتی درواقع وابسته به هم هستند و در یکی از آنها نفر اول رئیس هیأت‌مدیره و نفر دوم نایب‌رئیس بوده و در شرکت دوم برعکس این ماجرا اتفاق افتاده است. همان افرادی که معاون مطبوعاتی وزیر معتقد است وجود خارجی ندارند و مجهول‌الهویه‌اند.

محمدعلی وکیلی، نماینده مجلس و مدیرمسئول روزنامه ابتکار درباره آخرین پیگیری‌های کمیسیون فرهنگی مجلس در خصوص وضعیت 2نفر مجهول‌الهویه‌ای که 22میلیون یورو ارز گرفته‌اند، گفت: این موضوع از اول هم مشکوک و عجیب بود، چراکه ثبت سفارش باید با هویت حقیقی و حقوقی باشد و اصلا راحت نیست؛

ادعای نامفهومی که باعث شد ما 3نفر از وزیران و رئیس بانک مرکزی را به کمیسیون فرهنگی مجلس دعوت کنیم و از آنها توضیح بخواهیم. خلاصه جلسه این بود که قرار شد لیست افرادی که به آنها ارز اختصاص یافته در اختیار کمیسیون فرهنگی قرار گیرد و سپس با گمرک تطابق داده شود و راستی‌آزمایی‌ها صورت گیرد اما با تغییر وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی این امر محقق نشد.

او درباره شناسایی 2نفری که گفته می‌شود ارز برای کاغذ دریافت کرده‌اند، گفت: در مورد این 2فرد که وزرای اقتصاد و صنعت می‌گویند ارز به آنها تخصیص شده اما تامین نشده است، باید بگویم که این افراد باید حتما با کمک دستگاه‌های نظارتی و امنیتی شناسایی شوند چون باید در مورد این موضوع شفاف‌سازی‌ شود.

4موج گرانی کاغذ مطبوعات در یک‌سال گذشته

موضوع افزایش قیمت کاغذ هم‌اکنون حدودا یک‌سال است گریبانگیر فعالان مطبوعاتی و گردانندگان رسانه‌ها شده است. به‌طور کلی می‌توان 4موج را در این زمینه شناسایی کرد؛ موج اول در آذر سال1396 به‌وجود آمد که منشأ آن شایعه افزایش تعرفه واردات بود، موج دوم در دی‌ماه همان سال و متاثر از افزایش قیمت ارز به‌وجود آمد، موج سوم مربوط به فروردین‌ماه بود و در رشد مجدد قیمت ارز ریشه داشت و موج چهارم مربوط به مسائلی بود که از فساد در تخصیص ارز کاغذ روزنامه حکایت داشت. اظهارنظر اخیر معاون مطبوعاتی، به‌نوعی دنباله همان نوع چهارم است که در آن از تخصیص ارز به افراد نااهل و بی‌نتیجه بودن پیگیری قضایی این فساد سخن گفته شده است.

یک مدل موفق برای تنظیم بازار

معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نظارت وزارتخانه متبوع خود بر مسئله واردات کاغذ را (پس از گروه‌بندی جدید کالایی) مدل موفقی می‌داند. به گفته سلطانی‌فر، می‌توان اقدامات معاونت مطبوعاتی -مبتنی بر تعامل با فعالان این بخش- را به‌موقع و سازنده خواند، چراکه با وجود تورم قابل توجه در بخش‌های دیگر، قیمت کاغذ، به گفته وی از حدود 4هزار تومان به 5هزار تومان رسیده و گرانی 25درصدی را تجربه کرده است که آن هم متناسب با قیمت جهانی کاغذ است.

سلطانی‌فر در توصیف اقدامات معاونت مطبوعاتی برای مدیریت بازار کاغذ روزنامه گفت: «ما کمیته‌ای متشکل از ناشران، مدیران روزنامه‌ها، کاغذفروشان، واردکنندگان و همچنین مدیران وزارت ارشاد تشکیل دادیم تا جلوی دخل و تصرف در این عرصه را بگیریم. با هماهنگی وزارت صمت و بانک مرکزی سعی کردیم نحوه واردات و توزیع کاغذ را کنترل کنیم. همزمان با آن به کارخانه چوب و کاغذ مازندران فشار آوردیم تا تولید داخلی افزایش یابد و مشکلاتشان رفع شود. به خواست خدا این اقدامات منجر شد تا کاغذ یکی از معدود کالاهایی باشد که قیمت متعادلی دارد.»

به‌گفته کارشناسان و چنان‌که در اظهارات معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد هم مورد تأکید قرار گرفته، یکی از علل موفقیت نسبی وزارت ارشاد در این بخش، واگذاری امور مربوط به کاغذ به این وزارتخانه است. پیش از این در تعامل وزارت کشاورزی و وزارت صنعت هم شاهد بودیم که همه وظایف و اختیارات مربوط به بخش کشاورزی، با توافق دوجانبه در این وزارت جهادکشاورزی متمرکز شد. این فرایند که موسوم به «قانون انتزاع» است درخصوص وزارت ارشاد هم به‌ویژه از ابتدای سال1396 در دستور کار قرار گرفت و این وزارتخانه امور مربوط به تنظیم بازار کاغذ شامل واردات، توزیع و قیمت‌گذاری را به‌عهده گرفت.

مشکل فقط کاغذ نیست

هم‌اکنون، اگرچه بازار کاغذ روزنامه براساس اعلام معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد در حالت نسبتا متعادلی به‌سر می‌برد اما مشکل روزنامه‌ها صرفا مربوط به کاغذ نیست. فعالان مطبوعاتی مشکلات دیگری نظیر افزایش زیاد قیمت مرکب و محلول‌های شیمیایی لازم برای استفاده از آن‌که بعضا تولید داخل نیز هستند را ازجمله مشکلات مهم این روزهای مطبوعات عنوان می‌کنند.

این مشکلات در واقع هزینه تولید روزنامه را بالا برده و این موضوع به 4شکل تعطیلی روزنامه‌ها (مثل روزنامه همبستگی یا وقایع اتفاقیه)، کاهش صفحات (مثل همشهری، روزنامه سازندگی، هفت صبح و...)، افزایش قیمت آن (مثل روزنامه کیهان) و یا تعدیل نیرو (چنان‌که در برخی روزنامه‌ها اتفاق افتاده است) خود را نشان داده است.

اگرچه در هفته‌های اخیر و پس از گروه‌بندی جدید کالایی، نظارت نسبتا قابل‌قبولی در حوزه تخصیص ارز واردات کاغذ روزنامه وجود دارد، اما وضعیت فعلی کاغذ و نشر روزنامه‌ها از منظر فعالان مطبوعاتی و مدیران رسانه‌های چاپی، به 4دلیل بی‌توجهی به سایر هزینه‌های چاپ مثل مرکب، عدم‌برخورد با فساد واردات کاغذ، وجود نهادهای موازی تصمیم‌گیر در وزارت صمت و وزارت ارشاد و عدم‌اجرای کامل قانون انتزاع در حوزه کاغذ مورد نقد است.

علاوه بر اینها در روزهای گذشته چالش جدیدی هم به معضلات روزنامه‌ها اضافه شده که ریشه در اعتصاب کامیون‌دارها دارد. آنطور که برخی از مدیران مسئول روزنامه‌ها می‌گویند اخیرا چند محموله کاغذ با هماهنگی وزارت ارشاد از روسیه خریداری و وارد بندر نوشهر شده اما به‌علت مشکلات حمل و نقل بارگیری صورت نگرفته و در شرایطی که بسیاری از روزنامه‌ها درگیر تامین کاغذ روزشان هستند، بار کاغذ در شمال کشور معطل مانده است.

مشکلات کاغذ کمتر شده ولی هنوز وجود دارد

محمدعلی وکیلی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس با اشاره به تشکیل کمیته‌ای متشکل از ناشران، مدیران روزنامه‌ها و... در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای حل مشکل کاغذ گفت: به‌نظرم این کمیته کارایی لازم را دارد و توانسته ثبت سفارش‌ها را کنترل کند و بازار کاغذ را تا حدودی آرام و دسترسی روزنامه‌ها به کاغذ را آسان‌تر کند.

وکیلی افزود: البته مشکلات کاغذ کماکان وجود دارد که مهم‌ترین آن تنوع پایین است ولی در کل مشکلی که 2‌ماه پیش موجب کمبود شدید کاغذ شده بود را دیگر نداریم.

محمدتقی روغنی‌ها، مدیرعامل روزنامه ایران نیز درباره آخرین وضعیت کاغذ روزنامه‌ها گفت: کمیته‌ای که در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شد، توانست نظمی را به واردات و فروش کاغذ بدهد و کنترل خوبی را در این حوزه ایجاد کند. وی ادامه داد: در 2‌ماه اخیر مشکل خرید کاغذ نسبت به قبل بهتر شده و به یک آرامش نسبی رسیده و دیگر مدیران روزنامه‌ها دغدغه این مورد اساسی و حیاتی را که در ابتدای سال برایشان چالش شده بود،

ندارند اما همچنان هزینه زینک، چاپ و مرکب وجود دارد که البته قرار شده مرکب را تامین کنند ولی مسئله زینک برایش تصمیمی گرفته نشده و تاکنون سه‌برابر افزایش قیمت داشته است. مدیرعامل روزنامه ایران تأکید کرد: این کمیته باید فعالیت خود را ادامه دهد تا زمانی که مطمئن شویم کاغذ قطعا به مصرف‌کننده واقعی می‌رسد و در بازار آزاد عرضه نمی‌شود.