ایران نیز می‌تواند یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان مطرح در حوزه چاپ و بسته‌بندی در منطقه باشد. در صورت تحقق حمایت‌های لازم از صنعت چاپ و بسته‌بندی، تولیدات این صنعت به‌طور مستقیم در قالب بسته‌بندی‌های چاپی و محصولات فرهنگی و به‌طور غیرمستقیم به‌صورت بسته‌بندی محصولات صادراتی، به افزایش درآمد غیرنفتی کشور کمک قابل‌توجهی خواهد کرد. در سال‌های اخیر، صنعت چاپ کشور به‌تدریج از تمرکز روی چاپ افست و چاپ سلولزی فاصله گرفته و تلاش کرده است که به عرصه‌های جدیدتر چاپ مثل بسته‌بندی و لیبل توجه بیشتری داشته باشد.

طبق اعلام مدیرکل چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، گردش مالی صنعت چاپ در ایران حدود 700 میلیارد تومان است که از آن میان، 80 درصد آن به انواع بسته‌بندی، 5 درصد چاپ کتاب و 15 درصد به نشریات مربوط می‌شود. با این حال، به دلیل اینکه محصولاتی همچون پسته، زعفران، خرما، گردو، کشمش و دیگر تولیداتی که در ایران و دنیا از محصولات مشهور و مطرح ایران هستند بسته‌بندی مناسبی ندارند، صادرات صنایع چاپ و بسته‌بندی هنوز نتوانسته جایگاه مناسب خود را در صادرات کشور پیدا کند. بنا به گفته مدیرکل چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در سال 95 در حدود 10 هزار تن محصولات چاپی به خارج از کشور صادر شده بوده است. بخش وسيعي از صادرات صنعت چاپ ايران محصولاتي غیر از كتاب و نشریه و شامل صنايع چاپي غالبا وابسته به بسته‌بندی است که بيشتر به افغانستان، تركمنستان و عراق صادر مي‌شود. برخي از استان‌ها مانند خراسان رضوي و آذربايجان شرقي نیز به‌صورت مستقيم اجازه صادرات محصولات چاپی را دارند.

لزوم مطالعه دقیق بازار

صنعت چاپ ایران با اینکه بسیار رشد کرده و متحول شده است، اما هنوز گاهی رگه‌هایی از تفکر سنتی در سرمایه‌گذاری آن به چشم می‌خورد. یکی از موارد این تفکر سنتی در سرمایه‌گذاری در دو دهه گذشته با ورود اولین ماشین‌های افست چهاررنگ رخ داد که هم‌زمان تب شدیدی صنعت چاپ کشور را در بر گرفت. به گزارش آژانس خبری چاپ و بسته‌بندی ایران، این تب وقتی فرونشست که دیگر دیر شده بود؛ بخش عمده سرمایه‌گذاری برای خرید فناوری‌های نو و دست‌دوم چاپ و بسته‌بندی بدون پشتوانه مطالعاتی نیازسنجی و امکان‌سنجی طرح انجام شده و از همین رو، درحالی‌که در برخی حوزه‌ها تقاضای کمی و کیفی مشتریان داخلی بی‌جواب مانده، در بخش دیگر واحدهای چاپ به رقابت‌های غیرحرفه‌ای رو آورده‌اند، رقابتی که تلفات آن خروج 300 چاپخانه‌دار از گردونه فعالیت صنعت چاپ کشور بوده است.

صنعت چاپ در دهه‌های اخیر بسیار تغییر کرده و متنوع شده است. می‌توان گفت انواع ابزارها برای محصولات مختلف، از چاپ روی بسته‌بندی‌های مخصوص گرفته تا لیبل‌های گوناگون اکنون در صنعت چاپ دیده می‌شوند. بخش فناوری‌های تبدیلی بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر، تولید فیلم‌های پلیمری، مواد مصرفی مقوایی اسپتیک، جعبه‌های مقوایی لوکس، ظروف پلاستیکی لوکس، تولید انواع لیبل و برچسب، مقوا و غیره، ازجمله زمینه‌های مورد علاقه سرمایه‌گذاران خارجی در زمینه چاپ است که فعالان صنعت چاپ تلاش می‌کنند در آنها رونقی به وجود بیاورند. از سوی دیگر، برخی از انواع چاپ‌های سنتی مثل بسته‌بندی‌های عادی،‌ چاپ کتاب و دیگر محصولات هم هستند که سهم خود را در بازار چاپ و بسته‌بندی حفظ کرده‌اند.

بنا به تنوع و قابلیت‌هایی که صنعت چاپ و بسته‌بندی می‌توانسته در کشور داشته باشد، حتی اخیرا پیشنهاد شده است که یک منطقه آزاد فرهنگی برای صنعت چاپ در کشور در نظر گرفته شود؛ اواخر خردادماه امسال، وزیر راه و شهرسازی از پیشنهاد ایجاد منطقه آزاد فرهنگی برای صنعت چاپ که توسط فعالان این صنعت ارائه شده بود استقبال کرد؛ پیشنهاد ایجاد یک منطقه آزاد فرهنگی برای صنعت چاپ در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب امسال در تهران مطرح شده بود. به گفته وزیر راه و شهرسازی، عراق از جمله کشورهایی است که در حال حاضر به صنعت چاپ ایران نیاز دارد و خریدار اصلی شرکت‌های چاپی در داخل کشور محسوب می‌شود. به گفته او، اگر عزم واقعی برای چنین کاری وجود داشته باشد، بندرعباس یا سایر بنادر مکان‌های مناسبی برای ایجاد این منطقه آزاد فرهنگی به حساب می‌آیند. در بندر امام 11 هزار هکتار منطقه ویژه قرار دارد و می‌توان در همان مکان برای صنعت چاپ نیز یک منطقه آزاد فرهنگی ایجاد کرد.

تمرکز بر لیبل و برچسب

یکی از حوزه‌هایی که اخیرا صنعت چاپ ایران را درگیر خود کرده و اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ ایران نیز روی آن به خوبی تمرکز کرده، چاپ لیبل و برچسب است. این اتحادیه کارگروهی تخصصی برای این حوزه به راه انداخته و در گام نخست تقویت بخش لیبل، سمینار ليبل را براي اولين بار در کشور برگزار کرده است. پس از آن نیز با حضور در نمايشگاه‌هاي معتبر بين‌المللي در قالب هيئت‌هاي تجاري، تلاش کرده است ابعاد جديد فناوری صنعت چاپ ليبل را بيشتر به دست‌اندرکاران این صنف معرفي کند و همچنین با تغيير بنيادين کسب‌وکار در اين بخش، متخصصان و پيش‌کسوتان حوزه لیبل را گرد هم آورد.

کارگروه چاپ ليبل با هدف حمايت از بخش چاپ ليبل راه‌اندازي شد و از آنجا که اتحاديه صادرکنندگان صنعت چاپ نگاه ويژه‌اي به بخش ليبل و احداث زيرساخت‌هاي صادراتي داشته است، گروهي از سرمايه‌گذاران متوجه بازار بکر ايران در اين زمينه شدند. با توجه به آنکه سرمايه‌گذاري در زمينه ليبل جديد است و بازار اين صنعت با حضور سرمايه‌گذاران رونق يافته، طي دو سال گذشته بيش از هفتاد ميليون يورو ماشين‌آلات جديد ليبل به ايران وارد شده است. برپايي همايش‌ها و سمينارها به‌منظور اطلاع‌رساني بهتر و دقيق‌تر به صنعت چاپ ليبل از اقدامات اتحاديه صادرکنندگان صنعت چاپ در اين زمينه است. همچنين اين اتحاديه نگاه ويژه‌اي به تامين مواد اوليه براي چاپ ليبل و جلوگيري از واردات محصولات چاپ‌شده جهت حمايت از توليد داخلي ليبل دارد.

تشکیل سه هیئت تحقیقاتی بازاریابی در معتبرترین نمایشگاه لیبل جهان، لیبل اکسپوی اروپا از دیگر فعالیت‌های این اتحادیه در چهار سال گذشته بوده است. طبق گزارش‌های میدانی و آمارهای به‌دست‌آمده از واردکنندگان ماشین‌آلات صنعت چاپ لیبل، توسعه و پیشرفت این بخش از صنعت چاپ طی چهار سال گذشته با رشد صدرصدی مواجه شده است. نگاه تخصصی به مقوله لیبل و لیبلینگ علاوه بر توسعه این بخش از صنعت چاپ، باعث جلوگیری چشمگیر از خروج ارز و تمرکززدایی از چاپ افست در کشور شده است.

12 سال فعالیت

اتحاديه صادرکنندگان صنعت چاپ ايران در سال 1385با هدف توسعه صادرات محصولات چاپ و بسته‌بندي فعاليت خود را آغاز کرد. اين اتحاديه با برگزاري دوره‌هاي آموزشي تخصصي، حضور در نمايشگاه‌هاي برتر صنعت چاپ و بسته‌بندي جهان، ايجاد پاويون‌هاي ملي بسته‌بندي ايران، اعزام هيئت‌هاي تحقيقاتي، بررسي موانع صادراتي، امکان‌سنجي توان توليد داخل و نظایر آنها، همواره در پي توسعه پايدار صادرات غير نفتي است. در اين مسير، اتحاديه صادرکنندگان صنعت چاپ ايران با راه‌انداري کارگروه‌هاي تخصصي به ارزيابي هرچه دقيق‌تر روش‌هاي مختلف چاپي، امکانات توليد داخلي، بررسي موانع کسب‌وکار و روش‌هاي حضور در بازارهاي بين‌المللي اقدام کرده است. این اتحاديه فعالیت‌های ويژه‌اي براي ايجاد زيرساخت‌ها در صنعت چاپ دارد که پيامد آن توسعه صادرات صنعت چاپ خواهد بود.

اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ دارای سه کارگروه کلیدی است که اولین آنها کارگروه چاپخانه‌هاي انعطاف‌پذير است. این کارگروه قديمي‌ترين کارگروه تخصصي اتحاديه است که از ابتداي فعاليت با رويکردي متفاوت نشست‌هاي خود را برگزار می‌کند. بررسي موانع کسب و کار، تأمين مواد اوليه، توسعه صادرات بسته‌بندي‌هاي پليمري، افزايش کيفيت در توليد، برگزاري دوره ها و سمينارهاي آموزشي و سرمايه‌گذاري‌هاي هدفمند، از محورهاي اصلي نشست‌هاي اين کارگروه است. یکی از حوزه‌هایی که در اتحادیه دنبال می‌شود، مربوط به چاپخانه‌داران بخش هليو و فلکسو است که صنعتي‌ترين و بزرگ‌ترين بخش صنعت چاپ کشور را تشکیل می‌دهند و همواره بزرگ‌ترين بخش صادرکنندگان صنعت چاپ و بسته‌بندي کشور بوده‌اند. از سوی دیگر، تيم تحقيقاتي اتحاديه صادرکنندگان صنعت چاپ با بررسي روش‌هاي چاپي به اين نتیجه رسیده است که بخش ليبل در صنعت چاپ مغفول مانده است و به همین دلیل، اقدام به ايجاد کارگروهی در این زمینه کرده است.

اتحاديه صادرکنندگان صنعت چاپ با هدف ايجاد زيرساخت‌هاي لازم براي توسعه صادرات در اين بخش، اقدام به برپايي و راه‌اندازي کارگروهی تخصصي در زمینه افست و چاپ سلولزي کرده است. کارگروه افست و چاپ سلولزي اتحاديه با هدف بررسي بازارهاي صادراتي با تکيه بر توانمندي توليد داخلي و بررسي روش‌هاي حمايت از توليد محصولات بخش چاپ افست و سلولزي آغاز به کار کرده است. همچنين با توجه به روند غيرصعودي چاپخانه‌هاي افست، اتحاديه اقدام به برپايي کارگروهي متشکل از دست‌اندرکاران اين بخش کرده است تا بار ديگر اين چاپخانه‌ها احيا شوند. اين کارگروه با هدف تقويت و توسعه زيرساخت‌هاي استاندارد براي توسعه صادرات در بخش افست و مصنوعات سلولزي و نيازسنجي امروز بازارهاي هدف، با تکيه بر توان داخلي و تقويت اقتصاد مقاومتي آغاز به کار کرده است. در اين کارگروه اقداماتي براي برنامه‌ريزي مدون آموزش حين خدمت چاپخانه‌داران افست و سلولزي و تدوين راهکارهاي کابردي براي توسعه هدفمند اين بخش از صنعت چاپ در تعامل با اعضاي کارگروه بررسي شده است. بر اساس برنامه‌ريزي اتحاديه صادرکنندگان صنعت چاپ، نشست کارگروه‌هاي اين اتحاديه بر اساس برنامه تا پايان هر سال به‌صورت منظم ادامه دارد. ازجمله فعالیت‌های این کارگروه همچنين مي‌توان به بررسي بازارهاي صادراتي با تکيه بر توانمندي توليد داخلي و بررسي روش‌هاي حمايت از توليد محصولات بخش چاپ افست و سلولزي اشاره کرد.