| این آمار نشاندهندهی ظرفیت بالای این استان در صنعت چاپ است. عدم وجود کانون تخصصی و خروج سفارش‌های چاپی سبب شده تا این صنعت در استان مرکزی نتواند هم پای سایر استانهای مجاور توسعه یابد. نواقص و غفلت‌های گذشته در حوزهی چاپ و نشر استان مرکزی ترمیم نشده و درعین حال این صنعت نتوانسته آن‌گونه که شایستهی یک استان صنعتی است، در رقابت با دیگر صنایع پیشرفت کند. به گفتهی کارشناسان و مسئولان فرهنگی استان مرکزی، هم‌جواری این خطه با استانهای قم، تهران و اصفهان عامل اصلی در ضعیف ماندن بنیهی صنعت چاپ و نشر آن است و رغبت نویسندگان و مؤلفان به سفارش چاپ و نشر به استانهای دیگر، رکود این صنعت را در استان مرکزی رقم‌زده است. فعالان عرصهی چاپ استان بر این باورند طیفی از متقاضیان چاپ و نشر در استان مرکزی برندهای صنعت چاپ سایر استانهای هم‌جوار و آوازهی بلند برخی ناشران تهرانی و یا قمی را ملاک عمل قرار می‌دهند. بی‌شک یکی از دلایل ضعف صنعت چاپ و نشر استان مرکزی را باید مشکلات مالی چاپخانه‌داران عنوان کرد. در واقع این ناتوانی اقتصادی باعث شده تا همچنان دستگاه‌ها و تجهیزات مختلف چاپ در استان به استانداردهای جدید چاپ نزدیک نشوند و در بازدهی نهایی نیز اثر منفی داشته باشند و درنهایت چاپخانه‌های استان را از عرصه رقابت بیرون کند. این در حالی است که چاپخانه‌های استان از بسته‌های حمایتی و تسهیلات مربوط به صنایع برخوردار نیستند و با قطع یارانهی کاغذ مشکلاتشان چند برابر شده است. در این میان برخی از چاپخانه‌دارها نیز به نقش روابط در سفارش دادن انتقاد دارند و معتقدند برخی دستگاه‌های اجرایی و نهادهای دولتی نیز صرفاً به خاطر روابط دوستی و نزدیکی؛ کار خود را به دفاتر فنی که توانایی انجام سفارشات را ندارند می سپارند یا به شهرهای دیگر می‌فرستند. ترکش رکود برتن صنعت چاپ به اعتقاد صاحب‌نظران نبود نویسندگان مطرح و کارآزموده در این استان نیز سد مستحکمی در مقابل توسعیه صنعت چاپ و نشر این استان است که باید به آن توجه ویژه شود. ضعف‌های متعدد در زنجیرهی فنی و حرفه‌ای چاپ و نشر استان مرکزی از جمله نبود مرکز پخش کتاب، فرسوده بودن دستگاه‌های چاپ و استفادهی کتاب‌خوانان از فضای مجازی و کتابهای الکترونیکی از دیگر مشکلاتی است که به رکود صنعت چاپ و نشر استان مرکزی دامن زده است. صحافی‌ها و چاپخانه‌ها از فرسودگی دستگاه‌ها، لیتوگرافی‌ها و ابزار و تجهیزات جلدسازی، فقدان انجمن صنفی کارا، کمبود نیروی فنی ماهر و آموزش‌دیده و فعالیت‌های کاری موازی و غیرمجاز رنج میبرند. کتاب‌فروشان در این میان حاشیه‌نشینان اصلی محسوب میشوند و در عین حال نمایشگاه‌های استانی نتوانسته جامعه را آن‌گونه که باید با کتاب و کتاب‌خوانی صلح دهد. بنابراین، رکود دامن چاپ و نشر در این استان را بیش از پیش گرفته است. با این همه دولت تلاش کرده تا با تدابیری رونق را به این حوزه بازگرداند لذا علاوه بر ایجاد نمایشگاه‌های استانی اقدام به خرید کتاب از ناشران کرده است. کارشناسان معتقدند اغلب سرمایه‌گذاران در این صنعت بدون مطالعهی کارشناسی و تخصصی، اقدام به انتخاب فناوری می‌کنند و به دنبال آن توجهی به جذب نیروی انسانی متخصص در بخشهای فنی، بازرگانی، فروش، تولید، تحقیق و توسعه، کنترل کیفیت و... ندارند و رغبتی نیز برای افزایش دانش و مهارتهای لازم به طرق مختلف از خود نشان نمی‌دهند. چاپ و نشر متأثر از چهار استان مجاور با اینکه استان مرکزی در کنار چهارضلعی چاپ و نشر کشور یعنی استانهای قم، همدان، تهران و اصفهان واقع‌شده، جایگاه واقعس خود را در صنعت چاپ به دست نیاورده و از مشکلات زیادی در این حوزه رنج می‌برد. معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی، مجید طبیب زاده در مصاحبهای با چاپ و نشر می‌گوید: نبود کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای از مشکلات ناشران و نویسندگان استان مرکزی است و به همین دلیل گردش مالی ناشران و چاپخانه‌های استان بسیار پائین است و تیراژ هر کتاب در چاپخانه‌های استان به بیشتر از یک هزار جلد نمی‌رسد. تعداد ناشرانی که از دایرهی فعالیت خارج‌شده‌اند بسیار قابل‌توجه است و کمتر از 10 مورد معروف هستند که به همین دلیل نویسندگان نیز رغبت چندانی برای چاپ کتابهای خود از سوی آنان نشان نمی‌دهند. هم اکنون مشکلات اقتصادی تأثیر عمیقی بر تمام جامعه داشته و همین امر جامعهی چاپ در استان مرکزی را نیز بی‌نصیب نگذاشته است. رکود سبب شده تا چاپخانه‌ها از سرمایه‌گذاری در این بخش خودداری کنند زیرا بازگشت سرمایه‌ای برای آنان وجود ندارد. از سوی دیگر ایجاد فضای مناسب مانند خرید کتاب از ناشران و همچنین برگزاری نمایشگاه‌ها نتوانسته نظر و خواستهی ناشران و سرمایه‌گذاران در چاپ و نشر را تامین کند. صنعت چاپ در فضای تاریک رضا چگینی کارشناس چاپ در این زمینه می‌گوید: یکی از علل خروج سفارش‌های چاپ در استان نحوهی عملکرد چاپخانه‌ها است. متأسفانه چاپخانه‌ها توجهی به ارتقای آگاهی‌های فنی و بازرگانی و افزایش بهرهوری در واحدهای خود ندارند و مدیران چاپخانه‌ها نیز در فضایی تاریک و مبهم، سرمایه‌گذاری و تولید می‌کنند. مشکلات و موانع حاشیه‌ای تولید آن‌قدر زیاد است که آن‌ها را از توجه به اصل بازداشته و وقتی برای مقوله‌هایی چون آموزش نیروی انسانی، تحقیق و توسعه، کنترل کیفیت، توسعه بازارهای جدید و... نمی‌گذارد اما مشکلات این صنعت در استان ما به دلایل مختلف بیشتر نمود پیدا کرده است. هم‌جواری با استان‌هایی چون قم، تهران و همدان که از تجهیزات چاپخانه‌ای بیشتر و به روزتری برخوردار هستند؛ ناشران و نویسندگان و حتی نهادهای دولتی را ترغیب می‌کند تا سفارش‌های چاپی خود را به چاپخانه‌های غیربومی سفارش دهند و این به‌مرور باعث ضعف صنعت چاپ در استان ما شده است. شاید دلیل اصلی ایجاد این مشکلات نبود صنف مخصوص برای این قشر جهت پیگیری مطالبات و درخواست‌هایشان است. رفع مشکلات این حوزه باید از سوی خود متولیان این حوزه پیگیری شود و انتقادها و درخواست‌های فردی نمی‌تواند راهگشا باشد. هم‌اکنون صنف چاپ و نشر در استان، زیر نظر اتحادیهی کتابداران قرار دارد و این اتحادیه نیز تاکنون نتوانسته است در رفع مشکلات این صنف تحرک مثبتی داشته باشد. بنابراین در گام اول برای رفع مشکلات حوزهی صنعت چاپ و نشر، راه‌اندازی صنف ویژه خودشان یک ضرورت است. مسئله‌ای که هم‌اکنون نیز مورد تأکید است و در دستور کار قرار دارد. از سوی دیگر بیتوجهی مدیران واحدهای صنعت چاپ به سرمایه‌ای به نام «نیروی انسانی» تا آنجاست که این موضوع، بخش مهمی از دلایل عقبماندگی این صنعت را تشکیل می‌دهد. حقیقت این است که متأسفانه اهمیت راهبردی این صنعت زیرساختی در توسعهی اقتصادی و صنعتی استان نه‌تنها برای دولت بلکه برای دست‌‌اندرکاران آن هم مغفول مانده است. همین کمتوجهی و فقدان یک برنامه جامع از سوی دولت به رشد ناموزون و عقبماندگی در ابعاد گوناگون منجر شده است. امروزه پیشرفت و توسعهی صنعتی صرفاً به معنی تجهیز با ماشین‌آلات مدرن نیست، بلکه ده‌ها عامل در تحقق این مهم تأثیرگذارند، به‌نحوی‌که بیتوجهی به برخی از ابعاد این حرفه، تأثیر مستقیمی بر ارتقای سایر وجوه خواهد داشت و کل صنعت را با چالش مواجه می‌کند. با بررسی مجموعهی این عوامل و موانع توسعهای در صنعت چاپ، می‌توان به‌سادگی دریافت که تحقق نیافتن عوامل فوق ناشی از عملکرد نامناسب و منفعلانه هر چهار ضلع شاکلهی صنعت چاپ، یعنی دولت، نهادهای صنفی، مدیران واحدهای چاپ و عرضهکنندگان فناوری و مواد مصرفی است. رابطه‌ها و ضابطه‌ها اسدالله فرجی، مدیر چاپخانهی بهمن عدم همراهی سازمان‌های مرتبط با حوزهی چاپ و نشر را یکی از علل مشکلات صنعت چاپ در استان اعلام کرده و می‌گوید: چاپ بهمن با بیش از یک میلیارد تومان سرمایه و بیش از ده نفر کارمند در صنعت چاپ فعالیت دارد آنچه باید به آن توجه شود و بیش از همه بر عملکرد چاپخانه‌ها تأثیر دارد رابطه است. چرا که در اینجا رابطه‌ها با سود ارتباط مستقیم دارند. دفاتر فنی کار چاپ می‌گیرند و شروع به کار می‌کنند، بدون آنکه از عهده‌اش بربیایند و نه ارشاد و نه هیچ نهاد دیگری به این موضوع رسیـــدگی نمی‌کند. مشکل تنها در حوزهی چاپ نیست. رکود در بخشهای ناشران بیشتر است و بیشتر کتاب‌ها در استانهای مجاور به چاپ می‌رسند و همین باعث می‌شود فعالیت چاپخانه‌ها کاهش‌یافته و تعداد اندکی بتوانند کار خود را همچنان حفظ کنند. بازگشت سرمایه و پرداخت هزینه‌های چاپی نیز طولانی است و باعث می‌شود فعالیت در این عرصه به‌صرفه نباشد. از طرفی تقاضاهای دستگاه‌های اجرایی به ما که توانایی و امکانات چاپ این سفارشات را داریم داده نمی‌شود، این کارها را به دفاتر چاپی سفارش می‌دهند که امکانات کافی ندارند و یا مدیران دستگاه‌ها سفارش را برای چاپ به شهرهایی مثل قم و همدان می‌فرستند و در واقع نقش دلال را بازی می‌کنند. به‌عنوان‌مثال در سال ۱۳۹۳ کارشناسان یکی از ادارات دولتی بعد از بازدید از چاپخانهی بهمن و امکان‌سنجی، کارهای چاپشان را به ما دادند اما بعد از یک سال کار را به چاپخانهی دیگری سپردند که توان چاپ آن را نداشت. سفارشگیرنده کار را به شهر دیگری می‌فرستاد. توجیه مسئولین هم این بود که ما کار را به چاپخانه‌ای در اراک داده‌ایم و به مابقی‌اش کاری نداریم. مالیات بیشترین جفا را در حق تولیدکنندگان دارد و ادامه فعالیت را برای چاپخانه‌های استان مختل کرده است. پیش از اینک مشتری با ما تسویه حساب کند دولت مالیاتش را گرفته است./عطیه شایزدمهر منبع: چاپ و نشر |