برای تولید هر تن کاغذ باید ۱۷ اصله درخت را قطع کنیم که هر درخت به طور متوسط قادر است سالانه ۶ کیلوگرم دی اکسید کربن را به اکسیژن تبدیل کند. ولي با استفاده از بازيافت كاغذ، نياز به قطع درخت در حدود یک چهارم كاهش مي يابد. علاوه بر این، در فرایند تولید کاغذ از الیاف گیاهی درختان، 400 هزار لیتر آب و 4 هزار کیلووات برق، مصرف می شود. بنابراین تولید یک تن کاغذ بکر، هزینه های زیست محیطی و اقتصادی زیادی دارد و مصرف درست و بهینه آن در گام نخست و استفاده مجدد از آن در گام بعد، ضرورت تام می یابد. بازیافت در مفهوم رایج آن در مدیریت مواد زائد، به معنی استفاده مجدد از مواد دور ریختنی پس از اعمال پردازش های خاص بر روی آنها است. امروزه اقلام متعددی از زباله های شهری که حجم قابل توجهی را شامل می شوند، قابلیت بازیافت دارند. کاغذ به عنوان یکی از محصولات طبیعت سرسبز و جنگلهای طبیعی و انسان کاشت، امروزه سهم زیادی از کیسه های زباله خانگی و مراکز اداری و تجاری را به خود اختصاص می دهد و یکی از اقلام با ارزش مواد زائد جامد است که «سلطان زائدات» لقب گرفته است بازیافت این ماده ارزشمند و استفاده مجدد از آن در برخی مصارف خاص نه تنها از قطع درختان، هزینه های تبدیل الیاف گیاهی به کاغذ و سایر هزینه های تولید آن می کاهد، بلکه از نظر اقتصادی نیز به دلیل سودآوری و تولید اشتغال از اهمیت خاصی برخوردار است. اهمیت بازیافت کاغذ را می توان به طور کلی از دو منظر «ضرورت بازیابی کاغذهای باطله» و «کمک به حفظ محیط زیست و منافع اقتصادی حاصل از آن» مورد بررسی قرار داد. امروزه مواد سلولزی از قبیل کاغذ و مقوا درصد نسبتا^" زیادی از ضایعات و زباله شهری را تشکیل می دهند به طور متوسط 30 درصد زباله های شهری شامل مقوا، کاغذ و پلاستیک می باشد که به عنوان زباله خشک مطرح است 12درصد از این مقدار به کاغذ اختصاص دارد. از نظر زیست محیطی بازیافت کاغذ موجب کاهش وابستگی به کاغذهای بکر و در نهایت کاهش قطع درختان و بالا رفتن فرصت تجدید حیات عرصه های جنگلی عریان شده می شود. یکی از نتایج مصرف دوباره کاغذهای باطله کاستن از فشار وارده بر طبیعت است.

چوب محصول جنگل است و جنگل ودیعه خداوند به طبیعت که بشر باید در حفظ و حراست آن بکوشد و جنگل ها به عنوان منابع تجدید شونده مورد توجه هستند. امروزه در جهان نیاز هر جامعه به چوب براساس درجه رشدی می باشد که آن جامعه بدان رسیده است برای کشورهایی که رشد نیافته اند چوب فقط برای سوخت و صنایع چوبی و تزئینات استفاده می شود اما در کشورهای پیشرفته مفهوم چوب خیلی فراتر از اینهاست و مهمترین استفاده آن کاغذ است. خصوصيت طبيعي بودن كاغذ و قابليت برگشت آن به طبيعت، سبب پر رونق‌ شدن چرخه‌هاي استفاده از آن شده و در ساده‌ترين شكل از كاغذهاي باطله مي‌توان مقواي جعبه شيريني، مقواي جعبه‌هاي كفش و  بسياري از محصولات كاغذي تهيه كرد با اين اوصاف كاغذ مي‌تواند هم وقتي سفيد است مشتري داشته باشد و هم وقتي سياه. امروزه ديگر استفاده از درختان در صنايعي چون کاغذسازي مقرون به صرفه نيست، بلکه اين ضايعات سلولزي هستند که در اين صنعت به کار گرفته مي شوند. تفكر بازيافت كاغذ با اهداف كلي مثل جلوگيري از غارت بي رويه منابع طبيعي، كاهش در مصرف انرژي و تقليل ميزان زباله براي كاهش هزينه‌هاي دفع و تغيير الگوي مصرف به وجود آمد از نظر زیست محیطی، بازیافت کاغذ موجب کاهش وابستگی و نیاز به کاغذهای بکر و در نهایت کاهش قطع درختان و بالارفتن فرصت تجدید حیات عرصه های جنگلی عریان شده می شود. کاغذ پنجمین صنعت بزرگ مصرف کننده انرژی در دنیا است که به ازای هر تن محصول ، انرژی بیشتری نسبت به یک تن محصول صنایع استیل و آهن مصرف می کند همچنین این صنعت در دنیا نسبت به صنایع دیگر آب بیشتری به ازای هر تن محصول مصرف می کند و سطح بالایی از آلودگی آب و هوا را به وجود می آورد .

براساس آمار به دست آمده در کشورهای صنعتی هر شخصی به طور متوسط در یک سال ۱۶۴ کیلو گرم کاغذ و در کشورهای در حال توسعه به طور متوسط ۱۸ کیلوگرم کاغذ در سال استفاده می کند مصرف کاغذ از دیر باز معیارهای سنجش توسعه یافتگی جوامع بوده است. یکی از نتایج مصرف دوباره کاغذهای باطله کاستن از فشار وارده بر طبیعت است امروزه بهترین راه برای اینکه از نابودی جنگل ها برای تولید کاغذ جلوگیری شود بازیافت کاغذ است، کاغذهای باطله اعم از کاغذهای تحریر سفید، کاغذ روزنامه، دفتر مشق، کاغذ دستگاه تکثیر، مجله و مقوا ...برای بازیافت مناسب هستند.

چنانچه مدت زمان لازم برای رشد و تکامل مجدد پوششهای جنگلی استفاده شده برای تولید کاغذ را به همراه فرسایش خاک و محدود شدن قدرت باروری خاک، کاهش تولید اکسیژن و دفع دی اکسیدکربن را به علاوه چندین پیامد منفی دیگر در نظر بگیریم، تولید یک تن کاغذ خطرات متعددی را برای محیط زیست ایجاد می کند در حالی که تولید یک تن کاغذ بازیافتی سبب50 درصد صرفه جویی در مصرف آب، 64 درصد صرفه جویی در مصرف انرژی و 74 درصد کاهش آلودگی هوا شود و۹۰ درصد کاهش آلودگی آب ها را نسبت به تولید آن از منابع اولیه در پی دارد همچنین ایجاد شغل یکی دیگر از مزایای اقتصادی بازیافت کاغذ است. به هر حال این یک واقعیت پذیرفته شده است که فرآیند بازیافت، موجب حفظ و صیانت از از منابع جنگلی و صرفه جویی در مصرف انرژی برای تولید خمیرهای مکانیکی می گردد. دامنه نرخ مصرف ملی کاغذهای بازیافتی در سطح دنیا از 5 درصد تا بیش از 100 درصد گسترش دارد. بررسی های انجام شده نشان می دهد که در سطح دنیا نرخ مصرف کاغذهای بازیافتی در تولید انواع کاغذ تا سال 2015 به حدود 54 درصد خواهد رسید. میزان افزایش مصرف کاغذهای بازیافتی 1/3 درصد خواهد بود که این رقم از میزان افزایش تولید کاغذ ( 2/2درصد ) بیشتر است. در جهان حدود 866/3 میلیارد هکتار جنگل وجود دارد که از این مقدار ۹۵ درصد، جنگل‌های طبیعی و ۵% دیگر از این جنگل‌ها به صورت دست کاشت می‌باشند، طبق آمار به دست آمده در سال ۱۹۹۶، بر مبنای جمعیت جهان برای هر نفر تنها ۷ % درصد هکتار،  پوشش جنگلی برآورد شده است که با رشد جمعیت و افزایش جنگل تراشی، این نرخ به ۴۶% کاهش یافته است و طبق این تخمین احتمال کاهش ۳۴ درصدی تا سال ۲۰۲۵ پیش بینی می‌شود. یعنی تقریباً در هر سال تخریب در جنگل‌های طبیعی 4/9 میلیون هکتار خواهد بود و جالب این که این مقدار در سال از لحاظ وسعت دو برابر کشور سویس می‌باشد. اما در کشور ایران سرانه هر فرد ۲% هکتار سطح پوشش جنگل می‌باشد، از دیگر پیامدهای این جنگل تراشی‌های بی‌رویه می‌توان به تغییرات اقلیمی، تغییر در الگوی بارندگی، تغییر درجه حرارت، فرسایش خاک، کاهش ظرفیت جذب خاک، تاثیر بر چرخه کربن و اکسیژن و وقوع سیلاب‌های خطرناک، خشک‌سالی، افزایش سرعت باد، مهاجرت و فقر و … را در سطح جهان اشاره نمود امروزه در كشورهايي همچون هلند، سوئيس و ژاپن بيش از 50 درصد كاغذهاي مصرفي مورد بازيافت قرار مي‌گيرد. استفاده از کاغذ باطله انرژي مورد نياز را براي توليد يك تن كاغذ به سه چهارم تقليل مي‌دهد.33 درصد الیاف مورد استفاده در جهان بازیافتی است، تولید بعضی از فرآورده ها (از قبیل لایه کنگره ای مقوا)، مبتنی بر کاغذهای باطله است در تولید کاغذ روزنامه، خواص مطلوبی از قبیل ضخامت کم، چگالی زیاد و تا خوری خوب، ناشی از بکارگیری کاغذ باطله است. خواص کاغذهای باطله، همانند هر ماده خام دیگری، اهمیت زیادی دارد و بر کیفیت محصول حاصل و شرایط فرآورش محصول تاثیر می گذارد . در آمريكا شهروندان 50 درصد كاغذهاي استفاده شده خود را جدا مي كنند 520 كارخانه كاغذ و مقواسازي در این کشور كاغذهاي جدا شده را بازيافت مي كنند و كاغذهاي جدا شده، يك سوم فيبر كارخانه ها را تشكيل مي دهند.

 تقريباً 80% كاغذهايي كه در منزل جدا مي‌شوند به طور قطع مي‌توانند بازيافت شوند. اما 20% بقيه را نمي‌توان در اين چرخه قرار داد. بيشتر بسته هاي كاغذي كه توسط مردم جمع مي‌شود همگي كاغذ نيستند، بلكه مواد زايدي مثل سيم، منگنه، گيره كاغذ، و پلاستيك هستند كه بايد جدا شوند.

در بريتانيا به دليل محدوديت در منابع خام ليگنوسلولزي و مشكلات و محدوديت هاي زيست محيطي، استفاده از كاغذهاي باطله براي ساخت مجدد انواع كاغذ مقوا مورد توجه كارشناسان واقع شده است. بطوري كه اگر در يك سال مجموع اين كاغذها به ازاي هر نفر در نظر گرفته شود، معادل با قطع 100 ميليون اصله درخت مي گردد.

يك مشكل عمده، چگونگي جمع آوري و تفكيك كاغذهاي بازيافتي از زباله است در كشورهاي جهان سوم عليرغم وجود دانش فني كافي، به دلايل گوناگون از جمله عدم وجود سازمانهاي نظم دهنده، مسئوليت ناپذيري صاحبان حرفه هاي مختلف در قبال مسئله بازيافت، مشكلات دست و پاگير اداري و بعضاً ناآگاهی های عمومی مردم، معمولاً اين فرايند دچار ناهنجاريهای اساسي از جنبه های اقتصادی، بهداشتی و زيست محيطی می شود. در كشور ما از اين بابت شرايط خاصي از جمله عدم توجه كافی به حفظ محيط زيست و منابع طبيعی وجود دارد كه لزوم توجه هر چه بيشتر به امر بازيافت را ضروری می سازد . كاغذي كه از الياف Virgin (خمير بكر) تهيه مي شود اين قابليت را دارد كه تا 6 بار در فرايند توليد قرار گرفته و بازيافت شود.

وضعيت بازيافت كاغذ در ايران و جهان:

به طور كلي جايگاه فرايند بازيافت كاغذ در ايران با وضعيت آن در دنيا و حتي آسيا، فاصله و تفاوت چشمگيري دارد. آغاز فعالیت صنعتی بازیافت کاغذ در کشور به سال  1333 و تاسیس نخستین کارخانه مقواسازی باز می گردد و پس از آن نیز تا سال 1336 دو کارخانه مقواسازی دیگر در تهران راه اندازی شدند.

توليد هر تن كاغذ بازيافتي مي تواند 5 نفر كارگر را در روز دعوت به كار كند كه در اين صورت 5681 نفر ميتوانند در سال اشتغال دائم داشته باشند. بررسي ها در تهران در خصوص بازيافت كاغذ از زباله هاي شهري نشان مي دهد با توليد بیش از 7000 تن زباله در روز، هزينه بازيافت آن 245000 دلار و هزينه دفع آن 560000 دلار مي باشد در نتيجه هزينه دفن زباله هاي قابل بازيافت مانند كاغذ و مقوا حدود 3/2 برابر بازيافت آن مي باشد و در صورت افزايش بازيافت كاغذ به 50 درصد و 75درصد، به ترتيب سالانه از قطع2171750و 3257625 اصله درخت جلوگيري خواهد شد.

آمریکا ۳۰ درصد کل کاغذ جهان را مصرف می کند و از کل ۵۲۱ کارخانه تولید کاغذ در آمریکا ۴۵۰ کارخانه از کاغذهای باطله برای تولید کاغذ استفاده می کنند و در مقیاس جهانی هر ساله بیش از ۹۵ میلیون تن کاغذ باطله برای تولید کاغذ جدید بازیافت می شود  نکته قابل توجه اینکه همه روزنامه های آمریکا از کاغذهای باطله و بازیافتی است ومطبوعات این کشور اجازه ندارند از کاغذ نو استفاده کنند. و تمامی ادارات دولتی در آمريکا هم اکنون موظف اند ۶۰ درصد از کاغذ مورد نياز خود را از کاغذهای بازيافتی خريداری کنند. در این کشور میزان تولید کاغذهای بازیافتی به قدری است که در صدی از آنرا به فروش می رساند. هند نیز ۵۰% کاغذ مصرفیش بازیافتی است کشور ژاپن نیمی از ۳۰ میلیون تن کاغذ مصرفیش را به روشهای مختلف از زباله شهری جدا کرده و از در آمد حاصل از آن سالانه ۲ میلیارد دلار به هزینه جمع آوری و دفع زباله های خویش کمک می کند .کشورهای هلند و آلمان در سال ۲۰۰۱ نزديک به ۷۲ درصد کاغذ مصرفی خود را از بازيافت تامين کرده اند. به گزارش موسسه ديده بان جهان، کشورهای ايالات متحده، چين، ژاپن، آلمان و انگلستان به ترتيب بيشترين مصرف کاغذ در جهان را دارند و بعد از آن کشورهای فرانسه، ايتاليا، کانادا، برزيل و کره جنوبی قرار دارند که مجموع مصرف کاغذ آنها در سال بالغ بر ۲۵۰ ميليون تن است. اما هم اکنون نرخ بازيافت کاغذ در آلمان ۷۲ درصد، کره جنوبی ۶۶ درصد، سوئد ۵۵ درصد، آمريکا ۵۰ درصد، ژاپن ۵۳ درصد، فرانسه ۴۱درصد، فنلاند ۳۵درصد، ايتاليا ۳۱درصد و چين ۲۷ درصد است. ميانگين نرخ بازيافت کاغذ در جهان نيز ۴۳ درصد تا سال ۱۹۹۷ اعلام شده است.

مزاياي استفاده از كاغذ بازيافتي:

براي يك تن كاغذ جديد بايد 17 درخت تنومند را قطع كرد ولي در حالت بازيافت اين ميزان به يك چهارم كاهش مي يابد و ميزان انرژي و آب مورد نياز نيز كاهش مي يابد. از جمله مزایای استفاده از کاغذهای بازیافتی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- جانشين كردن آسان كاغذ بازيافت شده بدون افت كيفيت نسبت به كاغذ تازه

- عدم تفاوت آنها با كاغذهاي سفيد از نظر بهداشتی

- كاهش آلودگی زيست محيطی توليد كاغذ، از طريق كم كردن مصرف مواد شيميايي

- كاهش حجم و وزن زباله شهری و در پی آن كاهش نياز به زمين و امكانات جمع آوری و حمل و دفع زباله

هر تن كاغذ برابر با قطع 3 هكتار جنگل در روز است و در سراسر ايران بيش از اين مقدار كاغذ باطله داريم با بازيافت صحيح آن مقدار قابل توجهی پول به چرخه اقتصادی كشور برگشت داده می شود و از قطع درختان نيز كاسته خواهد شد. اگر بازيافت کاغذ از زباله هاي شهر تهران به 75 درصد افزايش يابد سالانه از قطع حدود سه ميليون تنه درخت جلوگيری خواهد شد که حدود 44 ميليارد ريال صرفه اقتصادی به همراه دارد. بخش مهمی از مواد زايد جامد خانگی و صنعتی در جهان به انواع مواد سلولزی و از جمله کاغذ و مقوا اختصاص دارد.

در برخی کشورها که دارای صنايع بسته بندی پيشرفته هستند، سهم کاغذ و مقوا در زباله های شهری تا 25 درصد کل زباله های توليدی است و پيش بينی می شود اين روند افزايش در آينده هم ادامه يابد. در سال های اخير با رشد آگاهی های عمومی، نسبت به خطرات برداشت بی رويه از منابع چوب جنگل ها و افزايش قيمت مواد خام، گرايش مناسبی به سوی بازيافت کاغذهای مصرف شده به وجود آمده است، از مجموع هفت هزار تن زباله توليدی روزانه شهر تهران، حدود 10 درصد يا 700 تن آن، کاغذ و مقوای باطله است که تنها بخش ناچيزی از آن يعني 38 درصد آن بازيافت مي شود. مصارف متنوع فرآورده های کاغذی در امور نوشت افزار، بسته بندی، بهداشتي، تزئينات و دکوراسيون، به نحو روز افزونی نياز به محصولات سلولزی را به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذير در آورده است.  بعد از مواد زايد جامد فسادپذير و قابل کمپوست، کاغذ دومين جز  با ارزش و قابل بازيافت زباله است. مطالعات نشان مي دهد که هر تن کاغذ بازيافتی معادل 17 اصله درخت جنگلی است. در ضمن بازيافت يک تن کاغذ منجر به صرفه جويي در 6953 گالن آب، 463 گالن نفت، 587 واحد کاهش آلودگی هوا و 4077 کيلووات انرژی می شود. در ايران مصرف سرانه کاغذ بيش تر از 11 کيلوگرم در سال است که از طريق چوب، کاه و کاغذهاي باطله يا خميرهاي وارداتي تامين مي شود. توليد يک تن خمير کاغذ حدود40 کيلوگرم ضايعات آلاينده وارد محيط مي کند. در حال حاضر بازيافت کاغذ از زباله هاي شهر تهران در وضعيت مطلوبي قرار ندارد و فقط حدود 0/4 درصد از کاغذهاي باطله بازيافت می شود.  کارخانه هايی که در زمينه بازيافت کاغذ فعاليت مي کنند، دارای فن آوری ابتدايی بوده و محصول نهايی آن ها در حد استانداردهای مورد قبول نيست. از کل کاغذهای بازيافتی مقادير عمده ای به صورت غيرمجاز مورد استفاده قرار گرفته که پس از ورود به چرخه بسته بندی موادغذايی به مصارفی نظير کاغذ و مقوا شيرينی، شانه تخم مرغ و... می رسد که ممکن است عوارض بهداشتی زيادی در پی داشته باشد.

 نتیجه گیری:

از آنجا که بازیافت کاغذ امری اشتغالزا است و بر اساس آمار توليد هر تن کاغذ بازيافتی طبق برآوردهای سازمان بازيافت و تبديل مواد شهرداری تهران می تواند ۵ نفر کارگر را در روز به کار دعوت کند که در اين صورت فقط با بازيافت کاغذهای موجود در زباله تهران ۵۶۸۱ نفر می توانند در سال اشتغال دائم داشته باشند. در اين صورت ۲۸ هزار نفر خانوار تهرانی هم درآمد خواهند داشت و با توجه به صرفه جویی در میزان مصرف آب، برق و همچنین کاهش آلودگی آب و هوا جای هیچ شکی باقی نمی ماند که بازیافت کاغذ از هر نظر مقرون به صرفه بوده و امری اجتناب ناپذیر می باشد و با این کار می توان سالانه از قطع هکتارها درخت جلوگیری کرد.